Къарджиаты Эльбрус: Советон Цӕдисы бынтондӕр нӕ мысын

© Sputnik / Алексей КовалевКъарджиаты Эльбрус
Къарджиаты Эльбрус - Sputnik Хуссар Ирыстон
Рафыссын
Къарджиаты Эльбрус ӕмхуызон ӕнцонӕй дзуры алыгъуызон темӕтыл. Уый ӕрмӕст фӕлтӕрдджын политик нӕу, фӕлӕ ма техникон зонӕдты кандидат, доцент ӕмӕ тынг цымыдисон ныхасӕмбал.

Нӕ интервью политикимӕ ныхас нӕу. Эльбрус Хъаныхъойы фырт радзырдта Sputnik уӕрӕсейаг дипломатты царды тыххӕй Хуссар Ирыстоны, йӕ мысинӕгтӕ раздӕры Цхинвалы тыххӕй, Дмитрий Песковимӕ куысты тыххӕй ӕмӕ аныхас кодта футболы тыххӕй.

— Цхинвалмӕ мӕ фыццаг ӕрцыд 2009 азы апрелы ӕрымысын тынг хӕларӕй. 12 адӕймаджы скондӕй уыцы фыццаг командӕимӕ нӕ бастдзинад нӕ фесӕфтам абоны онг дӕр. Бӕлвырд зынвадӕттӕ, кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы. Уӕлдайдӕр та транспортимӕ проблемӕтӕ. Мӕ хӕдивӕг Олег Логинов тынг уарзта велосипедыл цӕуын, балхӕдта велосипед ӕмӕ йын нӕ кусджытӕ хынджылӕгӕй йӕ велосипедыл бакодтой сырх дипломатон номыртӕ. Ӕмӕ афтӕ цыд горӕты. Тынг бауарзта Цхинвал, цхинвайлӕгтӕн ӕй фӕндыд бауарзын кӕныд велосипедыл цыд. Нырма тынг хъыг кодта, кӕй йын нӕ уад, фӕстӕдӕр бамбӕрста, уымӕн кӕй уыд объективон аххосӕгтӕ. Ныр мын тынг ӕхсызгон у бирӕнымӕц адӕмы велосипедтыл тезгъо гӕнгӕйӕ уынын, уый тынг хорз у.

УФ Минӕварад - Sputnik Хуссар Ирыстон
Мисси Цхинвалы

Абон минӕварад у ӕххӕст дипломатон мисси, кӕцы ӕххӕссы бирӕ здӕхтытыл. Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, ис бӕлвырд спецификӕ, ӕмӕ мӕ, фыццаджыдӕр, фӕнды зӕгъын, кӕй стӕм стратегион партнертӕ, ӕмцӕдисонтӕ. Ацы азты цы бирӕнымӕц документтӕ райстам, уыдон хауынц дыууӕ паддзахады царды алы къабӕзтӕм дӕр. Ацы куыст дарддӕр цӕуы ӕмӕ алыхаттдӕр ӕнӕмӕнгхъӕуӕг у минӕварады хайадист. Алы документӕн дӕр мах хъуамӕ саргъ кӕнӕм, радтӕм хатцӕг. Иу кӕнӕ иннӕ бадзырды фӕдыл фыццаг импульс алыхаттдӕр ацӕуы минӕварадӕй.

Дыккаг хицӕндзинад та уый у ӕмӕ Хуссар Ирыстоны цӕрджытӕн сӕ фылдӕрӕн кӕй ис уӕрӕсейаг ӕмбӕстагад. Уый та нысан кӕны, ӕмӕ нӕм чи цӕуы, уыдон нын фидарӕй дзурынц, ома сын ис алы бартӕ дӕр, цӕмӕй сын сӕ интерестӕ хъахъхъӕнӕм. Фӕлӕ дывӕр ӕмбӕстагады фӕдыл бадзырд нырма кӕй нӕ бафыстӕуыд, уый тыххӕй сӕвзӕры бӕлвырд проблемӕтӕ. Фӕлӕ мах агурӕм уавӕрӕй рахизӕнтӕ. Химӕрайст цӕуы тынг активонӕй ӕмӕ бирӕ проблемӕтӕ цӕуынц скъуыддзаг.

Ис нын иумӕйаг нысан — Уӕрӕсейӕн нысаниуӕгджын у Хуссар Ирыстон. Йӕ мидис ис уый мидӕг, ӕмӕ республикӕйӕн баххуыс кӕнын максималонӕй цыбыр ӕмгъуыдмӕ саразын хӕдбар паддзахадон сырӕзт, сӕндидзын кӕнын экономикӕ, аскъуыддзаг кӕнын социалон фарстытӕ. Хуссар Ирыстоны хицӕндзинад ма ис уый мидӕг, ӕмӕ Советон Цӕдис куы ныппырх, уӕд республикӕ аззад алы барадон, политикон, экономикон тыгъдады ӕдде. Ома хуссарирыстойнаг хъӕппӕрисджын адӕм ӕмӕ паддзахадон структурӕтӕн нӕ бантыст ног экономикон уавӕрты, базарады уавӕрты кусын. Уӕрӕсейы ацы скъола рацыдысты стыр зындзинӕдтимӕ, фӕлӕ сарӕзтой закъондӕттынад ӕмӕ куыст цӕуы. Ам нырма ис проблемӕтӕ, фӕлӕ уыимӕ иумӕ, Хуссар Ирыстоны цӕрджытӕ уарзынц зӕхх, ис бӕрзонд аграрон культурӕ ӕмӕ нӕ дызӕрдыг кӕнын, иумӕйагӕй куы саразӕм хъазты домӕнтӕ, уӕд кӕй сараздзыстӕм ӕмбӕлон цард нӕхицӕн дӕр ӕмӕ нӕ сывӕллӕттӕн дӕр.

— Эльбрус Хъаныхъойы фырт, цалынмӕ ацы аив комплекс нӕ сырӕзт, уӕдмӕ Ды ӕмӕ дӕ коллегӕтӕ та куыд цардыстут ӕмӕ куыстат Цхинвалы?

Посольство России - Sputnik Хуссар Ирыстон
Уӕрӕсейы минӕварад Хуссар Ирыстоны. Куысты цӕргӕйӕ

— Арендӕйы истам фатертӕ, хисӕрмагонд хӕдзӕрттӕ — сӕ фылдӕр уыдысты цӕхӕрадӕттимӕ, ӕмӕ асфальтыл ахуыр мӕскуыйӕгты цинӕн кӕрон нал уыд — уыд фадат исты байтауын ӕмӕ тыллӕг райсынӕн. Цардуагон уавӕртӕ дӕр, раст зӕгъгӕйӕ, бынтон ӕвзӕр нӕ уыдысты. Кондадон цӕстӕнгасӕй чысыл хисӕрмагонд хӕдзӕртты, цы ран ӕрбынат кодтой минӕварад ӕмӕ консулон хайад, зын уыд уый ӕппӕт службӕтӕ ӕрӕвӕрын, цӕмӕй архайдтаиккой куыд иумӕйаг комплекс. Кӕд ӕмӕ нӕ куыст акодтам бӕрзонд ӕмвӕзадыл, уӕддӕр ардӕм рацыд аскъуыддзаг кодта проблемӕтӕ иууылдӕр.

— 2009 азы ардӕм ӕрцыдтӕ минӕварӕй, фӕлӕ уый, ӕвӕццӕгӕн, Дӕ фыццаг ӕрцыд нӕ уыд республикӕмӕ?

— Зӕрдыл ӕрлӕууын кӕндзӕн, кӕй уыдтӕн Цӕгат Ирыстоны адӕмон ахуырады министр, уый фӕстӕ та хицауады сӕрдары хӕдивӕг, мӕ хъусдарды бын уыд гуманитарон къабаз. Мӕ архайды уыдысты зонадон ӕмӕ сфӕлдыстадон коллективтӕ, ӕмӕ нын, кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, уыд ӕнӕрлӕугӕ бастдзинад Хуссар Ирыстонимӕ. Алыхатт дӕр мӕ дисы ӕппӕрста зонад ӕмӕ ахуырмӕ тырнындзинад, стыр ӕнтыстытӕ аивады. Чысыл горӕт Цхинвалы ис стыр сфӕлдыстадон тыхтӕ алы къабазы дӕр. Алыхатт дӕр спорт ӕрхӕссынц дӕнцӕгӕн, ӕмӕ куыд ахуыргонд ӕмӕ профессор, афтӕ алыхатт дӕр здахын хъусдард, Хуссар Ирыстоны кӕй уыд зындгонд фӕлгонцтӕ зонадон квалификацийы цӕстӕнгасӕй, истори, археологи ӕмӕ ӕндӕр къабӕзты.

Ӕмӕ чысыл хъуыддаг нӕу, цы уазӕгуарзондзинадимӕ ныл ӕмбӕлдысты — уый баззад нӕ зӕрдӕты. Цхинвалӕй нын алыхатдӕр уыд райдзаст ӕнкъарӕнтӕ, уыд дидинӕфтыд горӕт, алы хӕдзары раз дӕр уыд чысыл цӕхӕрадон. Адӕм зылдысты сӕ хӕдзӕрттӕм, сӕ уынгтӕм ӕмӕ абон уыцы фæндон раздӕхт. Цхинвал фӕстӕмӕ суыдзӕн дидинӕфтыд горӕт.

— Ды каст фӕдӕ ЦКХМИ, уый фӕстӕ бирӕ рӕстӕг куыстай ахуыргӕнӕгӕй, уыдтӕ проректор, ахуырады министр, ацы къабаз бирӕ рӕстӕг уыд Дӕ хъусдарды бын хицауады. Абон бирӕтӕ фӕкӕнынц критикӕйы бын нӕ ахуырады системӕ, ИПФ (ЕГЭ), нымайынц, зӕгъгӕ советон ахуырад уыд хуыздӕр. Раргом ма нын кӕн Дӕ цӕстӕнгас системӕйы ӕмӕ ИПФ бакӕныны фӕдыл.

— Хӕххон-металлургон институтмӕ ахуырмӕ бацыдтӕн 1961 азы, уыцы аз апрелы та, алчидӕр куыд зоны, афтӕмӕй Юрий Гагарин атахт космосмӕ. Алчидӕр уыд ацы хъуыддаджы ахӕсты ӕмӕ бацыдтӕн энергетикон факультетмӕ. Фӕлӕ тагъд бамбӕрстон, мӕ цардыхӕс уый кӕй нӕу. Ахуыры фӕстӕ нӕ бацыдтӕн кусынмӕ инженерон къабазмӕ, фӕлӕ райдыдтон ахуыргӕнӕгӕй кусын. Фӕлӕ мӕ фӕнды зӕгъын, ивындзинӕдтӕй кӕй никуы тарстӕн.

Иууыл егъаудӕр ивындзинад уыд 1993 азы — УФ Фӕсарӕйнаг хъуыддӕгты министрады сарӕзтой департамент, цы ран уыд ӕртӕ ног фӕскавказаг паддзахады — Гуырдзыстон, Сомихстон, Азербайджан, афтӕ ма Турк дӕр. Ӕмӕ нӕ уыд специалисттӕ бынтондӕр Фӕскавказы фӕдыл, ӕз та архайдтон политикӕйы ӕмӕ мӕ фӕхуыдтой ацы департаментмӕ. Рацыдтӕн афӕдзон сӕрмагонд курс дипломатон академийы, сахуыр кодтон туркаг ӕвзаг, уый размӕ зыдтон азербайджанаг, французаг, немыцаг ӕвзӕгтӕ. Фӕсивӕдмӕ алыхатдӕр мӕ сидт вӕййы, цӕмӕй ма тӕрсой ивындзинӕдтӕй — уыдон сты царды нормӕтӕ. Сӕрмагондӕй мӕнӕн ивындзинӕдтӕ уыдысты цымыдисон, ӕнтыстджын.

ИПФ-йы тыххӕй та мӕ фӕнды зӕгъын — ӕз ахуырады къабазы куыстӕн снывонд кодтон мӕ цардӕн йе ‘мбис ӕмӕ дӕн ӕнӕдызӕрдыг, ИПФ кӕй уыд раст къахдзӕф. Абон алкӕцы сывӕллонӕн дӕр ис хорз аттестат ӕмӕ ИПФ хатдзӕгты фӕрцы фадат бадӕттын документтӕ ӕмӕ абацӕуын ахуырмӕ цыфӕнды уӕлдӕр ахуырадон уагдонмӕ дӕр. Ацы нормӕ архайы дӕсгай бӕстӕты. Ӕндӕр хъуыддаг у, цӕмӕй фӕлварӕны рӕстӕджы мацы фӕливӕн хъуыддӕгтӕ уа ӕмӕ сывӕллӕттӕ раргом кӕной се ‘цӕг ӕмвӕзад. ИПФ-йы системӕйыл хъӕуы кусын.

Российский посол провел для Sputnik экскурсию по дипмиссии в Цхинвале - Sputnik Хуссар Ирыстон
Уӕрӕсейаг минӕвар сарӕзта Sputnik экскурси Цхинвалы дипмиссийыл

 

— Хуссар Ирыстоны уӕвӕг уӕрӕсейаг дипмиссийы къабазтӕй иу у Россотрудничествойы минӕварад. Куыд ахъаз у ацы организаци уӕ куыстӕн, куыд ӕмархайд кӕнут?

— Уый у Фӕсарӕйнаг хъуыддӕгты министрады цур федералон агентад. Йӕ нысан — ӕмзӕххонтимӕ куыст. Хуссар Ирыстоны Россотрудничество кӕй бантыст бакӕнын, уый стыр хъуыддаг у. Минӕварады кусджытӕ сӕхӕдӕг нӕ фӕтых уыдаиккой куыстыты гуырахстыл, кӕцы хъӕуы аразын хӕларадон бӕстӕйы. Россотрудничествойы фӕрцы бирӕ адӕмӕн бирӕ бӕстӕты ис фадат уырыссаг дунейы хай суӕвын. Ӕмӕ ӕз тынг ӕвӕрццаг аргъ кӕнын Россотрудничествойы ӕмӕ йӕ къухдариуӕггӕнӕг Михаил Степановы куыстӕн.

— Эльбрус Хъаныхъойы фырт, ӕрӕмысыс ССР Цӕдис? Дӕхи Советон Сӕдисы адӕймаг ӕнкъарыс ӕви ног Уӕрӕсейы?

— Ӕз рацыдтӕн Цӕгат Ирыстоны зонад ӕмӕ ахуырадон уагдӕтты хайады гӕсӕй партион куыст. Ӕртӕ азы ахуыр кодтон СЦКП ЦК цур ӕхсӕнадон зонӕдты академийы ӕмӕ йӕ каст фӕдӕн иттӕг хорз нысӕнттыл. Академийы ахуыр кодтон ӕмӕ куыстон партийы обкомы рацарӕзты рӕстӕджы ӕмӕ уӕд бирӕ цӕмӕдӕрты байгом сты мӕ цӕстытӕ. Уымӕ гӕсгӕ, ӕз уыцы рӕстӕг нӕ мысын, ӕмӕ нӕ дӕн фанатик алцыдӕр советонау аразын.

Уый ӕмрӕстӕджы ницы уынын бафауинагӕй советон фӕлтӕрддзинады, уый нымӕцы кадрты цӕттӕдзинады хъуыддаджы. Ныртӕккӕ у ахӕм рӕстӕг, ӕмӕ хицауадмӕ цӕуынц командӕтӕ — губернатор ӕмӕ йӕ командӕ. Фыццаг бакастӕй раст у — цӕмӕн хъӕуы ӕцӕгӕлон адӕм, алкӕй дӕр фӕнды йӕхи адӕмимӕ кусын. Фӕлӕ ацы командӕ зоны, кӕй ӕрцыд иу ӕмгъуыдмӕ ӕмӕ уыцы рӕстӕджы кӕй хъӕуы исты саразын. Хорз уаид, уыдон куы хъуыды кӕниккой адӕмы хӕрзиуӕгӕн исты саразыныл, фӕлӕ бирӕтӕ хъуыды кӕнынц ӕрмӕстдӕр сӕхиуыл. Раздӕр командӕйы ӕмбарынад нӕ уыд, алцы бынатӕн дӕр уыд номенклатурӕйон резервон таблицӕ ӕмӕ цадӕггой хъус дардтой алы кусӕджы карьерон рӕзтмӕ дӕр. Ома адӕймагӕн ӕвиппайды исты бынаты сӕвӕрӕн нӕ уыд. Уыцы системӕйӕн аргъ кӕнын.

Абон республикӕйы ис кардты дефицит. Кӕм сӕ хъуамӕ ссардтаиккой ам 20 азы мидӕг? Уымӕ гӕсгӕ, ӕнӕфсӕрмӕй хъӕуы хонын специалистты ӕмӕ сын сӕ фӕлтӕрддзинад исын. Уыцы рӕстӕгмӕ байрӕздзӕн хорз фӕлтӕр, абон хицауады аппараты, парламенты ис курдиатджын фӕсивӕд, кӕцыты цӕттӕдзинадӕн аргъ кӕнынц уӕрӕсейаг коллегӕтӕ, хъӕуы ма сӕ фондз-ӕхсӕз азы аппаратон куыст ӕмӕ уыдон раивдзысты хистӕр фӕлтӕрты.

— Ды ӕрдзырдтай кадртыл, ӕмӕ радон фарст агайы ацы къабаз. Дзурынц, зӕгъгӕ, Ды хорз зонгӕ дӕ УФ президенты пресс-секретарь Дмитрий Песковимӕ…

— Иумӕ мах куыстам минӕварады Турчы. Песков уыд фыццаг секретарь ӕмӕ алыхатт дӕр зӕрдӕ ӕлхӕдта йӕ ӕргомдзинадӕй, тавицӕй, бӕрзонд политикон ӕмӕ профессионалон культурӕйӕ.

Уый иттӕг хорз зыдта туркаг ӕвзаг, уыд тӕлмацгӕнӕг бадзырдты рӕстӕджы. Президенты администрацимӕ нын арӕх визиттӕ кӕй уыд, ӕмӕ ӕз куыд хистӕр, афтӕ йӕ фидар кодтон. Уый куыста администрацийы кусджытимӕ ӕмӕ афтӕ рауад, ӕмӕ Песковы фӕхуыдтой уыддӕм бӕрзонд бынаты куыстмӕ. Махӕн ныры онг дӕр ис бастдзинад, цыт мын кӕны куыд хистӕрӕн.

— Минӕварады куыст домы бирӕ моралон ӕмӕ физикон тыхтӕ. Радзур ма нын, Дӕ фӕллад куыд уадзыс, цы уарзон хъуыддаг, хобби дын ис?

— Ӕрыгон бонтӕй фӕстӕмӕ тынг уарзын музыкӕ, зарыдтӕн скъолайон хоры, студентон азты архайдтон эстрадон оркестры, афтӕмӕй мӕм ницы музыкалон ахуырад ис. Уарзын алыгъуызон музыкӕ, уый нымӕцы классикон, фӕлӕ стыр оперон спектакльмӕ кӕронмӕ байхъусын зын у. Цыфӕнды музыкӕ дӕр зӕрдӕйы равгмӕ гӕсгӕ у.

Къарджиаты Эльбрус - Sputnik Хуссар Ирыстон
Къарджиаты Эльбрус: Уæрæсейæн алы континенты дæр ис бирæ хæлæрттæ

Афтӕ ма уарзтон спорт дӕр. Фӕндзӕм къласӕй фӕстӕмӕ активонӕй хъазыдтӕн баскетболӕй, уыимӕ иумӕ не сколайы уыд иунӕг ӕхгӕд спортивон зал Дзӕуджыхъӕуы. Дӕсӕм къласы уыдтӕн командӕйы капитан.

Уый фӕстӕ фӕцайдагъ дӕн футболӕй хъазыныл. Профессионалон спортсмен кӕд нӕ дӕн, уӕддӕр дӕн профессионалон фарсхӕцӕг. Хорз зонын спорт, мӕ бон у бирӕ критикон уайдзӕфтӕ саразын…

— Кӕй фарс хӕцыдтӕ Европӕйы чемпионаты рӕстӕджы?

— Чемпионаты рӕстӕджы нӕ зыдтон кӕй фарс хӕцон — нырма райдыдтон нӕхиуӕттӕй, фӕлӕ стӕй… Сӕ хъазт мӕ бынтон амардта, цавӕрдӕр ӕнӕсистемон хъазт сын рацыд, Зӕгъойты Аланы ӕнӕуӕвынад сыл фӕзынд, абон бирӕ аналитиктӕ куыд фыссынц, афтӕ. Хъыгагӕн, уыд ӕнкъард футболон ныв.

— Ныртӕккӕ бирӕтӕ фӕкодтой критикӕйы бын уӕрӕсейаг ӕмбырдгонды хъазджыты. Смӕсты ма кодта Кокорин ӕмӕ Мамаевимӕ уавӕр дӕр. Легионертыл лимит, стыр мыздтӕ ӕмӕ хъазты ныллӕг ӕмвӕзад — проблемӕтӕ алкӕмӕн дӕр хорз зонгӕ сты, фӕлӕ ницы ивындзинӕдтӕ хаст цӕуынц. Цӕмӕн ӕфхӕрӕм адӕмы, кӕцытӕн фидӕм уыйбӕрц ӕхца ӕмӕ сын арӕзт цӕуы хъӕрмуатон фадӕттӕ? Куыд хъуыды кӕныс, ахӕм хъуыддагӕн ӕрцӕуӕн уыд Советон Цӕдисы?

— Ахӕм хъуыддагӕн ӕрцӕуӕн нӕ уыд. Уӕд футболисттӕ истой къапеччытӕ. Мӕ зӕрдыл лӕууы, 1960 азы ССР-ы Цӕдис Европӕйы фыццаг чемпионат куы рамбылдтой, уӕд сын бар кӕй радтой фӕйнӕ бӕгӕныйы кружкæ баназын ӕмӕ сын авӕрдтой чысыл ӕхца сувениртӕ алхӕнынӕн. Уый дӕр, кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, ӕгӕр уыд.

Уымӕй дарддӕр, ӕз разы нӕ дӕн, цӕмӕй нӕ футболы уа бирӕ фӕсарӕйнаг хъазджытӕ. Ныртӕккӕ уыдон хъазынц 6+5 форматы. Нӕ футболистты ӕмвӕзад фӕбӕрзонддӕр кӕныны тыххӕй сын ӕз радтин бар иугӕйттӕй алы хаххыл дӕр хъазын. Ныртӕккӕ нӕхиуӕттӕ зынгӕ дӕр никуыцӕйуал кӕнынц. Уыйӕнгты ацыдысты ӕмӕ бразилиаг къулдуӕрттыл лӕууӕгӕн радтой уӕрӕсейаг ӕмбӕстагад. Уымӕ гӕсгӕ, ӕз дӕн 6+5 формулӕйы ныхмӕ. Хъӕуы исын радикалон мадзӕлттӕ, сывӕллӕтты ӕмӕ фӕсивӕдон футболы ӕмвӕзад бӕрзонддӕр кӕнын ӕмӕ нӕ лӕппутӕн хъазыны фадат раттын.

Ног хабӕртты лентӕ
0